Overlevings-
strategieën

Wat zijn overlevingsstrategieën?

Overlevingsstrategieën en overtuigingen zijn aangeleerde gedragingen en patronen die je hebt ontwikkeld om moeilijke of bedreigende situaties te doorstaan. Ze ontstaan vaak onbewust als reactie op angst, misbruik, verwaarlozing, een gebrek aan
veiligheid of eenzaamheid. Om met deze situaties om te gaan, zet je vaak een sociaal masker op dat je beschermt en helpt de omstandigheden te overleven. Hoewel deze strategieën je tijdelijk een gevoel van innerlijke veiligheid bieden, kunnen ze op de lange termijn belemmerend werken.

Voorbeelden van overlevingsstrategieën

Herken jij enkele van deze overlevingsstrategieën bij jezelf?

• Perfectionisme en prestatiedrang: Angst om fouten te maken of afgewezen te worden.
• Pleasen: Het constant tegemoetkomen aan de behoeften van anderen om
  goedkeuring te krijgen.
• Controle zoeken: Dwangmatig handelen of jezelf vastklampen aan gewoonten om controle te ervaren.
• Afhankelijkheid: Je onderdanig opstellen door een gebrek aan eigenwaarde of
  autonomie.
• Conflictvermijding: Discussies en confrontaties koste wat kost uit de weg gaan.
• Overcompensatie: Jezelf groter of sterker voordoen om innerlijke pijn of
  onzekerheid te maskeren.
• Sociale isolatie: Contact met anderen vermijden uit angst voor hun oordeel.
• Slachtofferrol: Overmatige afhankelijkheid van anderen om je goed te voelen.

Hoe ontstaan overlevingsstrategieën?

Wanneer je basisbehoeften als kind niet voldoende zijn vervuld, zoals liefde,
veiligheid en erkenning, ontwikkel je vaak (onbewust) overlevingsstrategieën. Deze helpen je om emotioneel uitdagende situaties te doorstaan, maar kunnen later een belemmering vormen.

Mogelijke oorzaken van overlevingsstrategieën:

• Verslaving of emotionele verwaarlozing door ouders.
• Heftige ruzies of scheidingen binnen het gezin.
• Traumatische ervaringen met andere personen, zoals leraren of familieleden.
• Pesten, zowel in de jeugd als op latere leeftijd.
• Fysiek of emotioneel geweld in je jeugd of in relaties.

Typische reacties om te overleven

Als je als kind onvoldoende liefde, aandacht of veiligheid hebt ervaren, kun je
verschillende overlevingsreacties ontwikkelen:

• Vechtgedrag: Rebelleren, boosheid en woede tonen om aandacht te krijgen.
• Vluchtgedrag: Je terugtrekken, verlegenheid, of het vermijden van sociale
  situaties.
• Pleasegedrag: Je aanpassen aan de verwachtingen van anderen om waardering te krijgen.

Herken je deze patronen?
Dan is het mogelijk dat je een of meerdere overlevingsstrategieën hebt ontwikkeld.
Wat vroeger noodzakelijk was, kan in je volwassen leven een obstakel worden.

De nadelen van overlevingsstrategieën

In je volwassen leven kunnen overlevingsstrategieën beperkend werken, bijvoorbeeld in relaties of op de werkvloer. Wanneer je in een moeilijke of stressvolle situatie
belandt, kun je onbewust terugvallen op deze oude patronen. Dit kan leiden tot
conflictvermijding, onderdanigheid of een defensieve houding, wat je groei en welzijn in de weg staat.

Hoe kun je overlevingsstrategieën loslaten?

Het loslaten van overlevingsstrategieën is niet eenvoudig, vooral omdat ze
diepgeworteld zijn en vertrouwd aanvoelen. Om dit proces te starten, is het belangrijk om je bewust te worden van de gedachten, emoties en gedragingen die je in
stressvolle situaties vertoont. Door jezelf geleidelijk uit je comfortzone te bewegen en anders te reageren op triggers, kun je deze strategieën ombuigen en vervangen door gezondere patronen.